Wuběr rěčow:
Stawizny w 1. swětowej wójnje
 |
Dwaj woporaj w małej wsy - Prěnja swětowa wójna w špihelu Wěteńčanskeje gmejnskeje chroniki
W awgusće 1914 zastupi Němska poboku Awstrisko-Madźarskeje do Prěnjeje swětoweje wójny. W kralowsko-sakskich regimentach, šwadronach a baterijach słužeše někotryžkuli serbski wojak abo podpołkownik. Tež woni přelachu swoju krej za bjezzmysłowe a surowe mrěće na frontach we wuchodźe a na zapadźe Europy.
Časoswědkow dźensa hižo njeje a tak su so złe podawki před sto lětami z wědomja dźensnišich generacijow nimale pozhubili. Ale wšitko, štož je wo w dalšich lětdźesatkach w Europje stało - samo aktualne podawki na Ukainje a předewšěm w Bliskim wuchodźe - , ma swoje wuchadźišćo w Prěnjej swětowej wójnje. Žarowanje wo padnjenych a žałosćenje wo zranjenych drje bě přirunujo z lětstotkami do toho wjele wjetše, dokelž bě wjele wjace ludźi potrjechene. Ale z wuwzaćom wuchodneje Pruskeje wotměwaše so wójna na cuzym teritoriju. Wobhladaš-li sej dźensa wojerske pomniki w serbskich gmejnach, njenamakaš ani jeničke němske mjeno města abo wsy, hdźež je něchtó padnył, chiba zo bě tehdy něchtó w domjacym lacareće wudychał. Wot něhdźe 13 milionow němskich wojakow je kóždy šesty na fronće padnył. Čitajo tafle z mjenami padnjenych při Chróšćanskej kapałce, přitrjechi tónle poměr tež za woporaj, kotrejž dyrbjachu w małej Wěteńcy wobžarować.
Jako so w aprylu 1914 w bydlenju gmejnskeho předstejićela Michała Žura Wěteńčanska gmejnska rada zetka, mějachu we wsy jenož jědnaće hłosokmanych wobydlerjow (žony tehdy hišće wólbne prawo njemějachu). Jeničke wobzamknjenje tehdyšeho posedźenja bě płaćenje garantojoweje sumy 20 rajchskich hriwnow a podpěru nadróžneho wobchada mjez Budyšinom a Kamjencom. Wo bližacej so wójnje njebě hišće žana rěč. Tež nic na posedźenju 28. meje 1914. Tón dźeń su psyči dawk na tři hriwny postajili. Dale měješe tón, kiž chcyše zjawne reje organizować, 50 pjenješkow płaćić.
W septembru prěnjeho wójnskeho lěta so połoženje změni. Tehdy stajichu Jakub Wajdlich a Mikławš Bjedrich kaž tež wobsedźer Jakub Smoła (wón bě hižo do wójny zwołany) próstwu wo pjenježnu podpěru swojim swójbam. 3. měrca wobkrući gmejnska rada zličbowanje za lěto 1914. Tehdy prócowaše so wěsty Hejduška wo pjenježnu podpěru zadołžnjenja dla, štož pak gmejnscy radźićeljo wotpokazachu, dokelž jemu po wšěm zdaću njewěrjachu. Snano chcyše wony Hejduška wójnske wobstejnosće za swójsku lěpšinu znjewužiwać. Třeći dypk dnjoweho porjada hižo skerje z wójnu zwisowaše. Zběrka we Wěteńčanskich domjacnosćach wunjese 25 hriwnow a 50 pjenješkow. To drje njebě radźićelam patriotiske dosć, tak zo z gmejnskeje kasy 14 hriwnow a 50 pjenješkow přidachu. Tak móžachu nazajtra na Kamjenskim hłownym hamtskim hejtmanstwje po 20 hriwnach za Čerwjeny křiž a za wójnsku pomoc přepokazać.
Srjedź decembra 1918 wotmě so dalše naspomnjenja hódne posedźenje Wěteńčanskeje gmejnskeje rady, kotrež pak so sčěhow wójny lědma dótkaše. Zetkało je so jědnaće z dwanaće wólbokmanych, kotřiž wuzwolichu wobsedźerja kubła Jakuba Smołu za čas wot 1. decembra 1919 hač do 31. decembra 1924 za gmejnskeho předstejićela. Ze stajnje jednym hłosom podležeštaj Michał Hejduška a Michał Trěčk.
Z poražku kejžorskeje Němskeje bě so wójna skónčiła. Dwaj Wěteńčanaj běštaj w přěrowach na fronće žiwjenje přisadźiłoj: Mikławš Bjedrich 10. měrca 1916 a Jurij Bryl 23. septembra 1916 (mjenje stej na wopomjatnej tafli při Chróšćanskej kapałce zadypanej). Wo zranjenych abo čas žiwjenja zbrašenych chronika ničo njepřeradźi, tež nic wo nuzy na wsach.
awtor: Helmut Schippel, SN 12.9.14