Boži woheń (Łužica 1891)

Klinčk bě zworany a kolij wosyty. Nan wupřeže konja a poda mi wotežce. Potom sydny so na brjóžk a zažehleše sebi dymku, kotruž běch jemu natykał. Hdyž smój hromadźe na polu, je to stajnje moje dźěło. Nan bě dźensa ze mnu spokojom, a bórze stupachu huste namódre mróčałki kura do jasneho powětra. Kóń poča njeměrny być a hrabaše z nohomaj. Tuž stany nan chětře a znosy bróny a patr na płužne koleska, ja doběžach mjeztym po pjezl, po wótku a železne hrabje. Wohladnychmoj so hišće jónu, hač njesmój  ničo zabyłoj. Potom jědźechmoj. W swojim času činjach smjerć rady pohonča. Tež tehdom prošach nana, zo mi wotežkow njeby brał. Dowoli; tola dyrbjach slubić, zo budu přeco tak derje "fajfu tykać" kaž dźensa. Móžeće sebi myslić, kak zhorda nětko stupach. Tola Hans bórze pytny, štó jeho dźerži. Poča wólny być, a nan dyrbješe husćišo na njeho wołać. W "klóštrje" napoł třoch "klinkaše". Nan so dźiwaše, zo hišće dale njeje, ale tak ći to je: hdyž je rjenje, to hnydom wšo bóle wot rukow dźe. A rjenje dźensa zawěsće bě, rjenje kaž zrědka. Słónčko swěćeše tak lubje z njebjes, zo bě to radosć. Cyła stwórba samón směw a spěw a hona žohnowanje! Hźež tam z Čochec hatow rohodź zynči, wot tam zalětuje k namaj wjesoła pěseń žnjencarjow. Syku ječmjeń. A ptačata pod njebjom z nimi spěwaju napřemo, wjesołe, zo tola zaso raz spěwać słyša na tutej zemi...

Přijědźechmoj na hórku, a nan wza mi wotežce. Z hory dele jědźe stajnje sam. Ja dźěch mjeztym za płuhom, zo so njeby ničo zhubiło. Nimo wole so wohladnych. K Wěteńcy so kurješe. Nan so tež wohladny a měnješe: "To pak Miłoćičenjo pyr pala." Wohladnych so hišće raz, ale kurješe so hišće, a mi so zezda, zo bóle hač prjedy. Potom běchmoj hižo we "Hłubokim puću" a njewidźachmoj ničo. Tola lědma přijědźechmoj z hórki, tu zasłyšachmoj njewšědnu haru a wołanje. A prjedy hač so dohladachmoj, bě hižo sykawa z Křižnika, a tołsta mróčel kura waleše so za njeju. Za njeju běžeše črjóda ludźi. Nětk wědźachmoj, što so tam k Wěteńcy kuri. Skoku zalězech na brjóh a tu wuhladach žałostny wobraz. Strašny kur waleše so z Wěteńcy, a jenož hdys a hdys zaswěćichu so w nim čerwjene płomjenja. Štyri statoki so palachu. Sykawa, kotruž běchmoj runje z nanom zetkałoj, jědźeše hižo nimo Čochec swjećatka.

Chětře běžach zaso dele a chwatach z wotewrjenej bróžnju do dwora. Nan bě konja hižo do hródźe zahnał a jeho napoješe. Potom ćisny jemu hišće horšć dźećela, začini hródź a dźěše do chěže, zo by so přihotował. Wobu so swoje dołhe škórnje, ćisny sebi módry wołmjany kabat přez ramjeni, a hižo chcyše woteńć. Wowka bě mjeztym chlěb a butru přinjesła a nala kofeja. Ale nan lědom wopta. Woprašach so, hač směm sobu. Smědźach, tola nic bosy a bjez pjezla, zo so njebych zazymnił. To bě zaso luba hara! Škórnje drje za kachlemi stejachu, ale hdźe pjezl! Tu dyrbješe zaso wowka pomhać pytać, a w heli jón namaka. Nan hižo w durjach čakaše. Za hunami so dopomnichmoj, zo tobakoweje móšnje nimamoj. Bjez noža a "fajfy tobaka" naš nan nihdy z domu njechodźi. Tuž so zaso wróćich; ale hdyž běch z móšnju za bróžnju, njebě nan hižo widźeć. Běžach tohodla zaso na hórku a prěki přez Pančic šćernišćo k Wěteńčanskemu pućej. Pola Mužikec pola nana dosćěžech a kusach nětko swoju pomazku, kotruž bě mi wowka za falu sunyła. K Wěteńcy kurješe so bóle a bóle. Nan poča lěpje stupać, ja za nim. Tu poča so wot Kukowa kurić; bě to Chrósčanska sykawa; přijědźe kaž złe njedobro. Štyri konje běchu zapřehnjene a ćehnjechu hobersku drjewjanu sykawu, na kotruž bě so hromada ludźi zesydała. Druzy běžachu za njej; tola jedyn za druhim wustawaše. Z tymi dóńdźechmoj tež skónčnje mój do Wěteńcy. Hnydom prěni statok so paleše: žehliwe škrě a čorne sazy lětaju nam napřećo. Wbohi wobsedźer, před chwilu hišće zamóžity muž, kaž bjez myslow hanja po domje, z durjemi nutř a won. Chce jemu poslednje božemje dać, dokelž za małko hodźinow budu tam jenož hišće hołe murje a w nich dym a popjeł. Haj, tak je to na swěće: Měšćanske dźěćo njemóže dočakać, zo by z domu přišło, jemu chce so do swěta. Hólčecej ze wsy so styšće, hdyž jeho do bliskeho města dowjezu, a ze sylzojtymaj wočomaj wopušća šědźiwy bur dom swojich wótcow. Jow steješe jeho kolebka, wowka baješe jemu tu něhdy za kachlemi bajki, a njeboh dźěd tu swojeho wnučka kołsaše...

Nadobo zaswěći so we woknach něšto čerwjene. Mój božo! Tu njesu njedźelniču z płakacym dźěsćom! Druzy bědźa so za nimi z ćežkimi poslešćemi přez puć na bliske běrnišćo. Du nimo Wićazec. Tež tu so hižo pali. Je to prěni statok na lěwej stronje; na prawej steji jich hižo šěsć w płomjenjach, žiwnosć při žiwnosći, kubło při kuble. Mjez nimi je hišće jedne wostało, trochu do pola wutwarjene. Tola strach je dosć wulki. Před nim a z wobeju bokow so pali. Jow njech wobora pokaže, što dokonja. Kołowokoło woheń a surowa horcota wšudźom; a mjeztym wobora dźěła, hač so jim wšěm pót po wobličach lije. Wody je tu na zbožo dosć; ale je to tež jenička studnja we Wěteńcy. W domje samym mjeztym prózdni njepřihladuja. Tam rumuja jedyn přemo druhemu, wažniše wěcy a wšědne, kaž dźě to bywa, hdyž chwataš a njewěš, što činiš. Dźowka ćěri poslednju jałojčku z dwora, kotryž je napjelnjeny z dušacym kurom. Druhi skót su hižo wšón za bróžnju zwućahali. Tu steja nětko konje a kruwy, kozy a ćelata, k rěblowanymaj wozomaj přiwjazane; mjez nimi běhaju swinje, a na płoće polětuje pjerizna. Za chłódnym zahonom majsa steja kołče; ale samo tam je pčołkam hišće ćopło a njeměrnje frunčo čwěluja wšo, štož jim naprěki přińdźe. Wbohi skót ruje a bječi, rjehota a gagoce, tak tyšny, zo móhł płakać. Ale nichtó nima chwile, jón hladać; štóž njeje při sykawje, tón pomha druhdźe. W zahrodźe leži cyła hromada domjaceje nadoby nakopjena; kaž sy tam stajił abo ćisnył, tak tam wšo leži. A přeco wjace noša a wjace, a hromada rosće. Druhdy drje něšto zašćerči, ale što wo to, byrnjež so škleńčany kamor rozbił, hdyž jenož so njespali.

Słónco chila so k horam a njepali wjace kaž wodnjo; tež woheń pozbywa mocy. Tam a sem płomjo hižo haša, a hdźež so hišće žehli, tam jo bórze poduša. Srach je nimo, statok je so zachował. Njech su tu w měrje a njech nětko zaso nutř noša, štož su runje podarmo zwunošeli! Nuznota bě zaso wulka, a přihladowarjo běchu tu wšudźom na puću. Tohodla mějach so tež ja z procha a běžach dale do wsy. Za Delanecami palachu so hišće tři statoki. Pola poslednjeho zastach. Jow bě woheń wušoł; na běłym dnju; kak, to nichtó njewě; praja, zo su jón dźěći zamiškriłe. Je so tu nimale dopaliło. Słomjany kryw je so dawno sypnył, a hołe hrjady tu jenož hišće steja, cyłe žehliwe; ale tež te so drjebja a sypaju kozoł za kozołom. Do suroweje horcoty zadunje jenož druhdy cuni wětřik a wochłodźuje nam rozhrěte čoło; wohnjej pak je to nowa cyroba, nowe promjenja žehliwych škrow wuprasnu z płomjenjow, rozpłunu w powětře a lětaju daloko a šěroko. A mjeztym to praskota, škrjebota na přatrje kaž w kotole warjaca woda, a wuhločorne zornjatka noweho žita ronja so do zesmudźeneje trawy! Njedaloko zachadźa skót a skiwli, dźěći płakaju, wšitko žałosći...

Njeběch hač dotal žanoho wjetšeho wohenja widźał; raz drje přihladowach, hdyž so Wotrow paleše; ale to bě nazdala, dóšoł tam njeběch. Dźensa widźach zbliska prěni, a kajki! Hladach, hladach - a bjezdźak wostach. Stejach chwilu kaž wosnje. Nadobo wubudźi mje nowy hołk z mojich mysličkow. Přihna črjóda ludźi; zestorkachu mje nabok, hdyž so njehibach; za nimi jědźeše sykawa. Što so to nječini? Dom tola njejědu, to njebychu tak njemdrili. Jědźechu k Delanecom.

Nawječor bě so zaso wětřik zběhnył, a tón nawě Delanecom cyłe horšće škrow do dwora. Bórze so na słomjanej třěše zaswěći. Woheń rozšěrješe so ze zatrašnej spěšnotu, a jedna sykawa tu ničo wučinić njemóžeše. Nimo toho njedawaše studnja wjace dosć wody, a dyrbjachu do hata. Tón pak běše daloko. Wšě sykawy, kotrež běchu přijěłe, dyrbjachu sebi pomhać. Bě jich na třinaće, samo Kinsporsku móžachmy tu widźeć. A kelko hakle bě so z nimi ludu přiwjezło a přihnało! Wěteńca so cyła mjerwješe z cuzymi a - z pakosćakami, kotřiž sebi tajkeje składnosće wuńć njedadźa. Haj, dwójce bići su wbozy ludźo, kotrymž je woheń zničił domske, hródźe, bróžnje, hdyž jim potom nahrabny padušny lud tež hišće to bjerje, štož su sebi z nuzu z płomjenjow zachowali. Delanecy su tajkich ludźi zeznali, dokelž ći rumowachu nětko hižo druhi króć.

Woheń sam so zbožownje podusy, a twarjenja so jenož mało wobškodźichu. Wobora bě činiła, štož móžeše, a zasłuži sebi wšu česć a chwalbu. Wětřik woćichny, a słónčko dźěše lehnyć. Ćmička pokry cyłu krajinu, a sykawa za sykawu jědźeše domoj. Nan bě so při wšěm dźěle přepoćił, wołmjany pjezlk činješe jemu nětko dobrotu. Bórze pušćichmoj so tež mój za Klóšterskej sykawu. Wěteńca bě do ćmy zawalena. Z chwilemi so hišće tu a tam zaswěći, a w krejčerwjenych płomjenjach pokazowachu so hrózbne žarowace rozpadanki spalenych domow. Na módrym njebju pak schadźachu hwězdźički, a měsačk je wodźeše a smějkajo zhladowaše z pokojnym wobličom na zemju kaž wšědnje, jako by so ničo njestało.

awtor: Mikławš Andricki